Gezond water als basis voor een gezonde teelt

Gezond gietwater is van levensbelang voor een gezonde teelt én een gezond bedrijf. Een infectie van een schimmel of bacterie in de plant, groeistagnatie of wortelafslag wordt steeds vaker in verband gebracht met het gieten van ongezond (vervuild) gietwater.

Een toenemende uitval door schimmels zoals Fusarium en Pythium of bacteriën zoals Acidovorax (Phalaenopsis) geeft aanleiding om het gietwater te controleren. Analyses die dan genomen worden van het gietwater of bassinwater kunnen aantonen dat het water vervuild is door een grote hoeveelheid schimmels en bacteriën.

In veel gevallen had de toename aan uitval of langdurige problemen met de wortelkwaliteit voorkomen kunnen worden, als het gietwater steeds gecontroleerd zou zijn op de aanwezigheid van deze ziektekiemen.

In water zijn altijd vele soorten schimmels en bacteriën aanwezig. Van veel schimmels en bacteriën is bekend dat de kans op infectie klein is als zij in normale aantallen voorkomen. De problemen ontstaan wanneer de ziektekiemen in aantallen toenemen. Hierdoor ontstaat niet alleen een verhoogde kans op infectie van déze ziektekiemen, maar vanwege een verslechtering van het wortelmilieu, kunnen ook schadelijke schimmels in het substraat de overhand krijgen. Dit zijn schimmels als Rhizoctonia en Athelia rolfsii. Daarnaast kunnen er problemen ontstaan met de opname van bepaalde voedingselementen.

Veel voorkomende schimmels en bacteriën

Schimmels                                                              Bacteriën

• Athelia rolfsii                                                ●  Agrobacterium
• Cilindrocarpon destructans                       ●  Erwinia
• Fusarium spp                                                 ●  Pseudomonas
• Penicilium spp                                               ●  Acidovorax
• Phytophthora spp
• Pythium spp
• Rhizoctonia spp
• Trichoderma spp

Ongezond
De noodzaak van gezond gietwater staat bij iedereen boven kijf.  Er is echter te weinig zicht op de vervuiling van het gietwater. Het feit dat gezond water in zeer korte tijd kan veranderen in ongezond water krijgt te weinig aandacht. Analyses tonen aan dat de hoeveelheid bacteriën in stilstaand warm water binnen 12 uur kan groeien van één bacterie naar 68 miljard bacteriën. Ongezond water kan op verschillende plekken in de kas ontstaan.

Bassin
Schoon water begint met de opslag van het uitgangswater (meestal regenwater). In open bassins kan het water van buitenaf vervuild worden door mens en dier (vogels, insecten e.d.). Maar vooral de verschillende soorten algen kunnen welig groeien vanwege het licht in het water. Het water wordt door het zonlicht ook meer opgewarmd wat de groei van algen, schimmels en bacteriën bevordert.

Stilstaand water
In de kas blijft er na het gieten vaak water staan in de regenleidingen of druppelslangen. Ook wanneer de regenleiding wel leegloopt na beregenen, blijft er in de hoofd- en aanvoerleidingen water achter. Dit is minimaal  5 m³ water per hectare dat in de leidingen blijft. In veel gevallen staat dit water een paar dagen tot soms een paar weken stil.

Dit geldt ook voor de tientallen tot 100 m³ water dat in een silo kan blijven staan. Het zuurstofgehalte daalt en soms is het O₂ gehalte zo laag dat aerobe bacteriën zich niet meer kunnen ontwikkelen en zelfs afsterven. Op anaerobe organismen heeft het zuurstofgehalte in het water geen invloed op de groei en vermeerdering zodat deze (vaak ongunstige) bacteriën de overhand krijgen.

Recirculatie
De meeste telers recirculeren drainwater. In de phalaenopsisteelt zijn veel telers dit jaar begonnen met recirculeren. Het water dat wordt opgevangen is over het blad, langs de wortel en door het substraat gegaan. Onderweg worden veel bacteriën en schimmels meegenomen. Door dit water steeds te hergebruiken is de kans groot dat de infectiedruk stijgt.

Verslijming van water in de leiding
In veel teelten is verslijming in leidingen  de adder onder het gras. Men schrikt vaak van de hoeveelheid biofilm dat zich in een jaar tijd kan vormen in een regenleiding. Vooral aan het einde van de leiding en andere ‘dode stukken’ in leidingen hoopt in korte tijd veel vuiligheid zich op. Nieuwe leidingen kunnen er na een paar jaar uitzien zoals op de foto.

Biofilmvorming is in het leidingsysteem vaak een besmettingsbron die moeilijk aan te pakken is. De biofilm vormt een beschermende laag over de ziektekiemen waardoor deze moeilijk bereikt worden door de meeste desinfectiemiddelen. Ook al lijken leidingen schoon, er kan nog steeds een gevaarlijke biofilm aanwezig zijn (een biofilm kan 10 tot 20 micron dik zijn), waarin bacteriën en schimmels een voedingsbodem vinden.

Het water dat ontsmet wordt door bijvoorbeeld een verhitter of UV-installatie wordt onderweg naar de plant toch besmet. En zoals reeds gezegd, kan de groei van de ziekteverwekkers in stilstaand water sterk toenemen.

Meststoffen
Ook bacteriën en schimmels hebben voeding nodig om te groeien, met name stikstof. Een verhoging van stikstof kan de groei van ziektekiemen versnellen. Bij verhoging van ammonium of ureum kan de waterkwaliteit verslechteren omdat er meer zuurstof onttrokken wordt, dat nodig is voor de omzetting van deze meststoffen.

Gezond
Bovenstaande aandachtpunten zijn geen volledige opsomming, maar geven wel aanleiding om te komen tot een aantal maatregelen. Maatregelen die nodig zijn om het water gezond te houden.

Bassin en silo
Het is raadzaam om het bassin af te dekken. Dan blijft er nog wel een (kleine) kans op besmetting door mens en dier, maar de groei van algen wordt verhinderd. Dit resulteert ook in minder dood materiaal (slib) op de bodem van het bassin. Hetzelfde geldt ook voor de silo’s buiten en binnen. Dek de silo af met een lichtdicht zeil.

Op de bodem van het bassin en de silo hoopt zich de vervuiling op. Het is nodig om deze vervuiling regelmatig te verwijderen en de silo schoon te maken. Bij de bouw van een silo kan hier aandacht aan besteed worden. Laat de bodem van de silo aflopen naar het midden en maak in het midden van het silozeil een opening die aansluit op een afvoerleiding. Wanneer de silo (bijna) leeg is, kan de vervuiling gemakkelijk weggespoeld worden via deze afvoer.

Waterstroom
Om controle te houden op de kwaliteit van het water, is het nodig om te weten hoe de waterstromen zijn op het bedrijf. Maak zelf een schematische tekening van de waterstroom van bassin (of silo’s) via de leidingen naar de plant. Belangrijk is om daarin de kranen en kleppen op de leidingen en van de silo’s weer te geven. Het komt voor, dat vanwege het niet goed afsluiten van een klep of kraan er onverwacht (ongezond) water van de ene silo naar de andere silo of waterleiding kan gaan.

Waterzuivering
De belangrijkste maatregel is het zuiveren van water. Waterzuivering staat voor het vrijmaken van water van elke onzuiverheid die het kan bevatten, zoals verontreinigingen én micro-organismen (ziektekiemen). De ziektekiemen worden met behulp van desinfectie uit het water verwijderd.

Veel bedrijven ontsmetten (desinfecteren) het gietwater door middel van verhiiting of UV. Voor pot- en snijanthuriumtelers is recirculeren én ontsmetten van gietwater al vele jaren een effectieve manier om ziektekiemen te doden in het drain/retourwater. Daarnaast worden er ook verschillende desinfectiemiddelen gebruikt zoals chloor of koper- en zilverionen.

Behalve desinfectie is het ook nodig om het water te reinigen. Met het reinigen worden oppervlaktes en wanden van apparatuur en (regen- of druppel)leidingen ontdaan van ongewenste vervuilingen en van de biofilm.

Het is belangrijk om te weten dat het ontstaan van een biofilm in de leidingen níet wordt voorkomen wanneer het water ontsmet wordt met bijvoorbeeld een UV-installatie of toevoegen van chloor. Voor het doden van ziektekiemen in het water én het verwijderen van de biofilm is een krachtige oxidator nodig in het water. De drie bekendste oxidatoren in de tuinbouw zijn chloordioxide, waterstofperoxide en ozon.

Praktisch is het doseren van waterstofperoxide (H₂O₂) het meest aantrekkelijk (zie kader toevoegen H₂O₂). H₂O₂ is in principe een krachtiger oxidator dan chloordioxide. Vaak wordt H₂O₂ in een hogere dosering toegevoegd aan het water. Een nadeel van waterstofperoxide is dat deze oxidator snel is uitgereageerd (geoxideerd) en uitéén valt in  H₂O en O₂.

Er zijn producten (bijvoorbeeld Hydrocare en Huwa-san) verkrijgbaar waarbij aan H₂O₂ een minimale hoeveelheid zilverchelaat is toegevoegd, waardoor de H₂O₂ wordt gestabiliseerd. Hierdoor blijft de H₂O₂ langer oxideren en heeft daardoor een veel beter effect op het desinfecteren en reinigen.

De onderstaande tabel en grafiek (bron: Intracare) van een aantal metingen van water in gietleidingen bij een orchideeënteler laat ook duidelijk zien, dat in korte tijd na toedienen van gestabiliseerde H₂O₂ het aantal ziektekiemen is gedaald tot een bijna 0 situatie.

De vervuiling van het water wordt getest door het meten van de hoeveelheid Adenosinetrifosfaat (ATP) in het water. Dit is een manier om de hoeveelheid organisch materiaal in water aan te tonen.

	ATP voor Hydrocare	ATP met 40 ppm Hydrocare	ATP met 40 ppm Hydrocare	ATP met 40 ppm Hydrocare
	23-4-2015	8-5-2015	27-5-2015	11-6-2015
pad 1	2776	291	93	21
pad 2	2835	60	117	22
pad 4	1604	184	65	20
pad 5	1779	1471	77	14

ATP metingen in water voor en na toediening van Hydrocare (bron: Intracare – www.intracare.nl)

ATP metingen in water voor en na toediening van Hydrocare (bron Intracare)

Overige maatregelen

• Spuien van leidingen: Om ophoping van vuil (vooral aan het einde van de leiding) tegen te gaan is het nodig om regelmatig de leidingen te spuien. Het advies is om minimaal 4 keer per jaar de leidingen te spuien. Wees er ook van bewust dat er veel vuil losgemaakt wordt van de leidingwand wanneer er gestart wordt met het doseren van een oxidator (H₂O₂). Dan is het nodig om veel vaker te spuien. Zorg ervoor dat het spuiwater niet in contact komt met de planten en laat het spuiwater nooit in de teeltbedden lopen (snijanthurium). Het is dan ook belangrijk om de situatie in de leidingen te blijven controleren. Tip: wanneer er regelmatig gespuid wordt, is het een optie om aan het einde van de regenleiding een kraan en via een U-bocht een slang naar de grond te maken.
• Afwisselen van gietkranen: start steeds met een andere gietkraan. Wanneer er gegoten wordt, heeft het water minimaal een dag (vaak meerdere dagen) stilgestaan in de leidingen. Als steeds dezelfde gietkraan begint met gieten, komt altijd dit stilstaande water in hetzelfde gietvak terecht.
• Beluchten van water: om het zuurstofgehalte in het water (silo of bassin) op peil te houden, kan een beluchtingssysteem meer zuurstof in het water te brengen. 

   

 Installatie toedieing H₂O₂

Toedienen van H₂O₂

De meest effectieve en betrouwbare manier om een concentratie H₂O₂ aan het water toe te voegen, is het injecteren van het product direct op de hoofdleiding. De installatie is dan ook vrij eenvoudig.

Nodig: Een injectiepomp en een flowmeter op de leiding (zie foto). De meting van de flow wordt gekoppeld aan de injectiepomp, zodat het aantal pulsen per minuut wordt aangepast aan de hoeveelheid water dat per minuut door de leiding gaat. Wanneer de flow op de leiding redelijk constant is, is een flowmeter niet nodig.

Gegevens:  De pomp moet de mogelijkheid hebben om minimaal 10 ppm (parts per million) en maximaal 200 ppm te pulsen. Een capaciteit van 150 pulsen per minuut is minimaal nodig.De minimale en maximale pulslengte (hoeveelheid ml) is afhankelijk van het volume water dat per tijdseenheid door de leiding gaat. In veel gevallen is een pomp nodig die 2 tot 5 l/uur geeft.

Berekening: Flow tijdens gieten is 400 liter per minuut – Pulspomp heeft maximale capaciteit van 180 pulsen per minuut.

Gewenste dosering: 25 ppm H₂O₂. Percentage H2O2 in product is 50%.

Er is dus 50 ppm nodig van het product (= 50 ml per 1000 liter water) – Dit is 20 ml product per minuut bij 400 l/m. (bij maximale aantal pulsen/m wordt er 0,1 ml/puls geïnjecteerd)

Het is mogelijk om de waterstofperoxide toe te voegen aan de mestoplossing in de B-bak. Omdat de H₂O₂ gaat oxideren is de concentratie in het gietwater niet stabiel. Deze toepassing adviseren we dan ook niet voor langere termijn. Voeg de H₂O₂ in elk geval niet bij de mestbak waarin de spoorelementen zich bevinden. Chelaten worden afgebroken door de oxidator.

Stappenplan
Om in de praktijk een vinger aan de pols te houden en verzekerd te zijn dat het gietwater gezond is en blijft, worden hieronder enkele actiepunten genoemd. De punten zijn onderverdeeld in een stappenplan van drie punten namelijk: controleren, analyseren en maatregelen.

1. Controle

• Functioneert het bassinzeil nog goed en is het bassin of de silo nog goed afgesloten?
• Hoeveel bezinksel en vuiligheid ligt er op de bodem van het bassin of de silo’s?
• Klopt de schematische tekening van de leidingen? Zijn er vernieuwingen doorgevoerd of aanpassingen gedaan aan zuig- of persleidingen?
• Functioneren de kranen en (meng)kleppen nog goed?
• Zijn er nog lekkages aan regenleidingen, aansluitingen van druppelslangen of lekkende sproeiers in de kas?
• Kan er nog water van buiten in de kas komen? Denk aan kapotte gevelruiten of slechte afvoer en drainage van water naast de kasvoet.
• Hoeveel verslijming bevindt zich in de leiding? Controleer dit door de einddop van de leiding te verwijderen. Schraap met een wattenstaafje aan een dunne stok van ongeveer 40 cm de verslijming van de leiding tussen de laatste twee sproeiers in.
• Controleer bij gebruik van een oxidator of de concentratie nog voldoende is. Dit kan d.m.v. test strips met indicatoren in bepaalde kleuren (zie foto).

2. Analyseren

• Laat het gietwater regelmatig analyseren (advies is minimaal 4 keer per jaar). Vooral in het voorjaar en de zomer is het goed om vaker het gietwater te laten onderzoeken. Om het gietwater te controleren op de mate van vervuiling kan een kiemgetalbepaling gedaan worden. Hiermee kan de hoeveelheid van het aantal schimmels en bacteriën worden aangetoond. Een kiemgetal wordt vaak aangegeven met kve (Kolonie Vormende Eenheden). Groen Agro Control en Productschap Tuinbouw hebben grenswaarden voor veilig gietwater opgesteld. Voor bacteriën is dit max. 500.000 kve/ml water en voor schimmels max. 20 kve/ml water. Tip: Leveranciers van de gestabiliseerde H₂O₂ zoals Intracare en Huwa-san kunnen vaak kosteloos een inventarisatie maken van de ziektedruk in de leidingen.
• Analyseer het gietwater ook op de meest voorkomende schimmels en bacteriën zoals Fusarium, Phytophthora en Pseudomonas. Dit kan door middel van een DNA-multiscan. Er kan gekozen worden om het water eerst te analyseren op aanwezigheid van ziektekiemen en vervolgens bij een verhoogde druk aan ziektekiemen een DNA scan te maken, om te achterhalen om welke ziektekiemen het gaat. Er zijn bedrijven die frequent het water laten analyseren op bepaalde ziektekiemen om het verloop van deze ziekteveroorzakers te volgen door het jaar heen. Onderstaande grafiek geeft het verloop aan van een twee tot vier wekenlijkse analyse.

 

3. Maatregelen
   Op basis van de bevindingen bij controle en uitslagen van analyses moeten er maatregelen genomen worden). Ter ondersteuning volgen hieronder enkele te nemen maatregelen:

• Het schoonmaken van silo’s;
• Het verwijderen van bezinksel uit bassin;
• Meer onderhoud aan ontsmetters;
• Vaker spuien van leidingen;
• Verhogen van concentratie oxidator.

Met deze informatie en punten van aandacht wordt u handvaten aangeboden om nóg meer zekerheden in te bouwen voor een gezonde teelt én een gezond bedrijf. Gezond gietwater is immers van levensbelang!

 

Dit artikel is tot stand gekomen met medewerking van (of: in samenwerking met) Bureau IMAC. Anthura en Bureau IMAC kunnen niet verantwoordelijk gehouden worden voor schade, direct of indirect, als gevolg van het gebruik van het gegeven teeltadvies.

Optioneel (afhankelijk van het artikel)

• De teler is te allen tijde zelf verantwoordelijk voor het raadplegen van het etiket van gewasbeschermingsmiddelen.
• De beschikbare teeltinformatie is geschikt voor Nederlandse teeltlocaties.

 

Vond u dit artikel interessant? Deel het!

• 
• 
• 
•